Banki coraz częściej w postępowaniach sądowych o unieważnienie kredytu udzielonego we frankach szwajcarskich podnoszą zarzut zatrzymania. Czy zarzut ten jest skuteczny? Czy Frankowicze mają się czego obawiać? Czy może jest to tylko taktyka procesowa, która ma na celu zniechęcenie kredytobiorców do podjęcia walki o ochronę należnych im praw?
Zarzut zatrzymania – co to znaczy?
Zgodnie z art. 496 Kodeksu cywilnego – jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaoferuje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Prawo zatrzymania stosuje się więc do umów wzajemnych, które uznane zostały za nieważne lub od których z jakichś powodów odstąpiono. Prawo zatrzymania polega na tym, że jeżeli każda ze stron ma sobie zwrócić to, co świadczyła na rzecz drugiej strony w wykonaniu umowy, to może się ona wstrzymać z oddaniem świadczenia aż do momentu, kiedy druga strona nie wyda lub nie zaoferuje świadczenia wzajemnego.
W przypadku spraw frankowych zarzut zatrzymania polega na tym, że bank domaga się, aby sąd w sentencji wyroku zastrzegł, że bank będzie zobowiązany do zwrotu należności (wszystkich rat kapitałowo – odsetkowych oraz świadczeń ubocznych) na rzecz kredytobiorców dopiero w sytuacji, w której kredytobiorcy również zaoferują bankowi spełnienie ich świadczenia (zwrot kapitału).
Zarzut zatrzymania kredyt frankowy
W przypadku zarzutu zatrzymania stosowanego w sprawach frankowych podnosi się, że umowa kredytu nie jest umową wzajemną, a tylko do takich stosuje się prawo zatrzymania. Czym jest umowa wzajemna? Otóż umowa wzajemna to umowa, w której strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Z kolei umowa kredytu to zobowiązanie, w którym kredytobiorca zwraca to samo świadczenie, a nie spełnia inne równoważne. Stąd też nie można uznać umowy kredytu za umowę wzajemną.
Wskazać również należy, że prawo zatrzymania nie może prowadzić do spełnienia świadczenia, bowiem co do zasady ma pełnić funkcję zabezpieczającą. Jeżeli strona składająca oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania jest zabezpieczona w inny sposób, np. ustanowioną na swoją rzecz hipoteką to prawo zatrzymania wygasa lub w ogóle nie powstaje.
Prawo zatrzymania w sprawach frankowych
W przypadku spraw frankowych zarzutu zatrzymania nie można skutecznie złożyć w sytuacji, gdy kredytobiorcy zwrócili już całość kapitału. Jak powszechnie wiadomo w większości sporów frankowych, kapitał udostępniony kredytobiorcom został przez nich spłacony w całości bądź w większej części. W konsekwencji nie ma podstaw do ochrony roszczenia banku prawem zatrzymania.
Podkreślić jednak należy, że pomimo przedstawionej powyższej argumentacji, sądy są podzielone co do stosowania prawa zatrzymania w sprawach frankowych. Frankowicze, w których sprawach sąd uznał zarzut zatrzymania, mogą wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Wskazać należy, że do Sądu Najwyższego wpłynęło już kilka zapytań prawnych związanych z kwestią zarzutu zatrzymania podnoszonego przez banki. Na początku 2022 roku kwestia bankowego zarzutu zatrzymania trafiła również do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Po wydaniu uchwały przez Sąd Najwyższy oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej sądy powszechne nie będą miały już żadnych wątpliwości co do tego czy umowa frankowa jest umową wzajemną i czy spełniona została w niej przesłanka o ekwiwalentności, a tym samym czy zarzut zatrzymania jest skuteczny.
Zarzut zatrzymania CHF – stanowisko Sądu Apelacyjnego
Sąd Apelacyjny w Warszawie w swoich wyrokach usuwa zarzut zatrzymania, bowiem stoi na stanowisku, że umowa kredytu – jako umowa dwustronnie zobowiązująca i odpłatna – nie jest umową wzajemną. Nie spełnia ona kryteriów określonych w art. 487 § 2 Kodeksu cywilnego. Prawo zatrzymania może mieć zastosowanie przy umowach wzajemnych, a taką nie jest umowa kredytu w rozumieniu art. 487 Kodeksu cywilnego. Umowa jest wzajemna, gdy strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Dodatkowo prawo zatrzymania ma charakter zabezpieczenia. Tymczasem zatrzymanie pieniędzy przez bank prowadzi de facto do spełnienia świadczenia kredytobiorcy, a nie do zabezpieczenia. Czyli takie zatrzymanie nie realizuje celu zabezpieczenia, ale inny cel, nieprzewidziany w ustawie. Prócz tego prawo zatrzymania nie powstaje lub wygasa, gdy istnieje inne zabezpieczenie. W sytuacji zaś, gdy pozwany posiada wpisane w księdze wieczystej zabezpieczenie swoich roszczeń w postaci hipoteki, uwzględnienie zarzutu zatrzymania nie jest zasadne.
Zarzut zatrzymania w apelacji
Zauważyć należy, że banki najczęściej zgłaszają zarzut zatrzymania w końcowej fazie postępowania przed pierwszą instancją, względnie w postępowaniu przed sądem II instancji. Często również bank składa oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania pod warunkiem stwierdzenia przez sądu nieważności umowy kredytowej, co już choćby przez ten fakt czyni zarzut zatrzymania nieważnym. Zarzut zatrzymania nie może bowiem zostać złożony warunkowo.
W przypadku podniesienia zarzutu zatrzymania w postępowaniu apelacyjnym, sąd II instancji nie powinien w ogóle rozpatrywać takiego zarzutu, z uwagi na okoliczność, że bank mógł się na niego powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Inaczej doszłoby do naruszenia zasady dwuinstancyjności, w sytuacji, gdy sąd drugiej instancji po raz pierwszy oceniałby taki zarzut.
