Klauzule abuzywne (inaczej klauzule niedozwolone) to postanowienia, które mogą pojawić się m.in. w umowie kredytowej zawieranej z konsumentem. Ich występowanie powoduje, że interes konsumenta jest marginalizowany, a jego pozycja, jako strony umowy, ulega znacznemu pogorszeniu.
Dlatego też warto zawsze uważnie analizować zapisy umowy. W przypadku gdy okaże się, po podpisaniu umowy, że zawiera ona postanowienia niedozwolone, można skorzystać z oferowanych przez prawo rozwiązań. Warto wiedzieć co to jest klauzula, czym są klauzule abuzywne oraz poznać możliwości działania!
Co to jest klauzula abuzywna?
Klauzule abuzywne inaczej nazywane są także postanowieniami niedozwolonymi. Zgodnie z art. 385 (1) Kodeksu cywilnego postanowienia niedozwolone to postanowienia umowy zawieranej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażąco naruszające interesy konsumenta.
Aby uznać, że dane postanowienie jest abuzywne, wszystkie wyżej wskazane przesłanki muszą zostać spełnione łącznie. Ponadto pojęcie abuzywności nie dotyczy postanowień umowy określających główne świadczenie stron, chyba że zostało sformułowane w sposób niejednoznaczny.
Dlaczego klauzule abuzywne są niedozwolone?
Klauzule abuzywne w obrocie występują w umowach zawartych przez przedsiębiorców z konsumentami. Mogą znaleźć się nie tylko w umowach kredytowych, ale także w innych umowach np. w umowach deweloperskich.
Klauzule abuzywne są niedozwolone, ponieważ wprowadzają skrajnie niekorzystne dla konsumenta postanowienia umowne. Co istotne przy ich narzuceniu przedsiębiorca korzysta ze swojej dominującej pozycji w obrocie rynkowym. W ten sposób zmusza konsumenta do zawarcia umowy, która zawiera postanowienia uprzywilejowujące pozycję przedsiębiorcy.
Klauzule abuzywne franki w praktyce
Klauzule abuzywne niestety dość powszechnie występują w obrocie prawnym. Tytułem przykładu wskazać można następujące klauzule abuzywne (dotyczące umów frankowych):
„Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Regulaminu, w szczególności w przypadku wprowadzania nowych przepisów prawnych lub ich zmiany oraz dostosowania do koniecznych zmian wprowadzonych w obowiązującym w Banku systemie informatycznym”;
„W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty”;
„Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy”;
„Ostatni miesiąc ochrony ubezpieczeniowej, za który pobierana jest opłata z tytułu ubezpieczenia przypada w miesiącu, w którym do Banku wpłynie dostarczony przez Kredytobiorcę odpis z księgi wieczystej nieruchomości, o której mowa w § 2 ust. 5, z prawomocnym wpisem hipoteki/hipotek na rzecz Banku”.
Gdzie występują klauzule abuzywne?
Odpowiadając na pytanie, gdzie występują klauzule abuzywne wskazać można, że praktycznie wszędzie. Tak naprawdę z klauzulami niedozwolonymi możemy mieć do czynienia w każdej umowie, której stronami jest przedsiębiorca i konsument.
Obecnie najgłośniej jest o klauzulach abuzywnych w umowach frankowych. To dzięki występowaniu takich klauzul abuzywnych frankowicze skutecznie mogą podważać umowy kredytowe i pozywać banki o stwierdzenie ich nieważności. Co ciekawe sam fakt występowania w umowie klauzuli abuzywnej nie powoduje automatycznie jej unieważnienia. Dzieje się tak jedynie w przypadku, gdy po wyeliminowaniu klauzuli abuzywnej z umowy, ta nie może dalej funkcjonować w obrocie. Dowodzi to, jak istotne kwestie regulowane były przez banki w sposób abuzywny w treści umów kredytowych.
Poza umowami frankowymi klauzule abuzywne mogą występować również w innych umowach. Często spotyka się je m.in. w umowach ubezpieczenia, czy deweloperskich. Zdarza się również, że klauzule abuzywne występują także w postanowieniach regulaminów sklepów internetowych, które również uznawane są za wzorce umowne.
Kogo dotyczą umowy abuzywne?
O klauzulach abuzywnych możemy mówić wyłącznie w umowach, w której jedną ze stron jest przedsiębiorca (strona stosująca wzorzec umowny), a drugą konsument. Oznacza to, że przepisy o klauzulach abuzywnych nie będą miały zastosowania do umów zawartych tylko między konsumentami lub umów, których obydwie strony to przedsiębiorcy.
Od tej zasady występują jednak pewne wyjątki. Zgodnie z art. 805 KC przepisy art. 3851 – 3853 stosuje się odpowiednio, jeżeli ubezpieczającym jest osoba fizyczna zawierająca umowę związaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Nawiązanie do klauzul abuzywnych między przedsiębiorcami można znaleźć również w nowych przepisach PZP.
Zapisy abuzywne w zamówieniach publicznych
Nowe przepisy ustawy o PZP wprowadziły katalog postanowień niedozwolonych między przedsiębiorcami w umowach o zamówienia publiczne. Zgodnie z art. 433 PZP projektowane postanowienia umowy nie mogą przewidywać:
1) odpowiedzialności wykonawcy za opóźnienie, chyba że jest to uzasadnione okolicznościami lub zakresem zamówienia;
2) naliczania kar umownych za zachowanie wykonawcy niezwiązane bezpośrednio lub pośrednio z przedmiotem umowy lub jej prawidłowym wykonaniem;
3) odpowiedzialności wykonawcy za okoliczności, za które wyłączną odpowiedzialność ponosi zamawiający;
4) możliwości ograniczenia zakresu zamówienia przez zamawiającego bez wskazania minimalnej wartości lub wielkości świadczenia stron.
Konsekwencje prawne klauzuli abuzywnej w umowie
Konsekwencje zastosowania we wzorcu umownym klauzul niedozwolonych niosą za sobą daleko idące konsekwencje. W każdym wypadku gdy zostanie udowodnione, że dane postanowienie umowne w istocie jest klauzulą abuzywną, jest ona bezwzględnie usuwana z treści umowy.
Jeżeli po usunięciu klauzuli umowa w dalszym ciągu zawiera wszystkie elementy istotne, może dalej obowiązywać w nowym brzmieniu (już bez klauzuli abuzywnej). W wypadku jednak gdy klauzula abuzywna regulowała kwestie, bez których umowa nie może funkcjonować w obrocie, to umowę taką uznaje się za nieważną.
Co grozi za klauzule abuzywne?
Z racji tego, że stosowanie klauzul abuzywnych jest niedozwolone, występowanie takich zapisów umownych może doprowadzić nawet do unieważnienia całej umowy kredytowej. Sytuacja taka występuje często w przypadku umów kredytów frankowych.
Dodatkowo na przedsiębiorcę stosującego w swoich wzorcach umownych klauzule niedozwolone może zostać nałożona kara. Prezes UOKiK może mianowicie nałożyć na takiego przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Klauzule abuzywne – katalog
Rejestr klauzul abuzywnych prowadzi Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a klauzule do niego wpisane można znaleźć pod adresem https://www.rejestr.uokik.gov.pl/. Co interesujące, obecnie (stan na lipiec 2023 r.) w UOKiK zarejestrowanych jest już niemal 8 000 klauzul niedozwolonych. Dowodzi to, że mimo wyraźnego zakazu stosowania klauzul abuzywnych wynikającego wprost z przepisów prawa, przedsiębiorcy w dalszym ciągu chętnie wprowadzają zapisy abuzywne w treść swoich wzorców umownych.
Jak uniknąć zapisów abuzywnych?
Celem uniknięcia podpisania umowy zawierającej klauzule abuzywne warto szczegółowo zapoznać się z jej treścią przed podpisaniem. Wszystkie budzące wątpliwości postanowienia powinny zostać dokładnie przeanalizowane. Warto poszukać w Internecie, czy podobne zapisy umowne nie zostały już wcześniej wpisane do rejestru UOKiK. Analizę umowy przed jej zawarciem można również powierzyć prawnikom.
FAQ:
Co to jest klauzula abuzywna?
Klauzule abuzywne, czyli postanowienia niedozwolone, są to postanowienia umowy pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz naruszające jego interesy.
Dlaczego klauzule abuzywne są niedozwolone?
Klauzule abuzywne są niedozwolone, ponieważ wprowadzają skrajnie niekorzystne dla konsumenta postanowienia umowne. Obowiązki wynikające z umowy nie są równomiernie rozkładane, a pozycja przedsiębiorcy jest bardziej uprzywilejowana w stosunku do konsumenta.
Jak rozpoznać, czy zapis jest klauzulą abuzywną?
Najprostszym sposobem jest przeanalizowanie rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez UOKiK i sprawdzenie, czy znajdują się tam zapisy analogiczne jak w budzącej wątpliwości umowie. Każdorazowo można skorzystać również z usług profesjonalnej kancelarii prawnej, w przypadku umów frankowych, kancelarii mającej doświadczenie w sporach z bankami.
Autor: radca prawny Maciej Fiedorowicz WA-15162
